türkiye cumhurbaşkanlığı forsu ne demek?

Türkiye Cumhurbaşkanlığı Forsu, Türkiye'yi, Türkiye Cumhurbaşkanlığı'nı ve cumhurbaşkanını temsil eden, Türkiye'nin resmî simgelerinden biri. Fors, Türk bayrağı ve cumhurbaşkanlığı armasının birleşiminden oluşmaktadır.

Tarihçe

Günümüzde kullanılan fors ve armanın kökeni, Deniz Matbaası Başressamı Hüsnü Tengüz'e dayanıyor.¹ Mustafa Kemal Atatürk'ün emri ile bir cumhurbaşkanlığı forsu yapımı isteniyor. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'na iletilen bu istek İstanbul Askeri Dikimevi'nden Deniz Matbaası Başressamı Hüsnü Tengüz'e dek uzanıyor. Bu görevden şeref duyacağını belirterek bir gece içerisinde çizimi tamamlayıp dikimevine gönderen Hüsnü Bey'in tasarımı çok beğenilip kullanıma geçiliyor. Bu tasarım için olan para ödülü ise diken kişiye veriliyor ve Hüsnü Tengüz'ün ismi hiçbir resmi kaynakta geçmiyor. 2014 yılında verdiği röportajda Hüsnü Tengüz'ün torunu Çiğdem Öztürkçine Erduran, babası Ahmet Tengüz'ün ağzından, dedesinin kendi çizimini sahiplenmeme durumunu şu sözlerle açıkladı: "...Yıllar geçse de dedem, bir türlü 'Forsu ben tasarladım' diyemiyor. O zamanın insanları günümüz insanlarından çok farklı. Hüsnü dedem çok naif, hassas duyguları olan, karşısındakine duygularını ve problemlerini aktarmayan, ney üfleyen, keman çalan, birden çok dil bilen, günümüzdeki sanatçı anlayışından çok daha farklı gerçek bir sanatçı. Kimseye bir şey söylemiyor. Sadece çocuklarına söylüyor, bir de Kazım Karabekir'e"

Sanat tarihçisi Ömer Faruk Şerifoğlu Cumhurbaşkanlığı Forsu'nun tasarımcısının Hüsnü Tengüz olduğunun "Cumhurbaşkanlığı Sanat Koleksiyonu" kitabında yayınlanarak bu olayı tescillemesine kadar tasarımcısının Mustafa Kemal Atatürk olduğu sanılmaktadır.² Forsun kullanımına dair var olan en eski belge Mustafa Kemal'in Millî Mücadele'nin son günlerinde, Eylül 1922'de İzmir'deki bir seyahatinde çekilen fotoğrafıdır. Fotoğrafta Mustafa Kemal'in otomobiline çekilmiş hâlde görülen bir flama vardır³ ve bu flama günümüzde kullanılan forsun bir benzeridir. Fotoğraftaki bu flama günümüzde Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi'nde sergilenmektedir.⁴

Cumhuriyet kurulduktan sonra ise resmî simgelerin düzenlenmesine gidilmiştir. Bu konuda yapılan ilk eylem 3 Mart 1924'te Abdülmecid'in forsunu kullanımdan kaldırmak olmuştur.⁵ 22 Ekim 1925’te ise cumhurbaşkanlığı forsunu resmî anlamda düzenleyen ilk belge olan Sancak Talimatnamesi yürürlüğe konmuştur.⁶ Talimatnameye göre hilâl ve yıldız bayrakta olduğu gibi kullanılıyor, güneşten çıkan ışınlar ise 20 tane olmak üzere kullanılıyordu. 18 Şubat 1978'de getirilen yeni bir düzenleme ile armada yer alan ışın sayısı 16'ya düşürülmüştür.⁷ Günümüzde yürürlükte olan 25 Ocak 1985 tarihli yasada da fors bu haliyle kullanılmaktadır.⁸

Anlamı

Cumhurbaşkanlığı arması

Cumhurbaşkanlığı arması altın sarısı renkteki 16 ışınlı güneş ve güneşin çevresindeki 16 yıldızdan oluşmaktadır. Armanın anlamı hakkında iki farklı yorum vardır. İlk yoruma göre armanın ortasında yer alan güneş Mustafa Kemal Atatürk'ün "Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır." sözünü⁹ destekler nitelikte sonsuzluğu ve Türkiye'yi, 16 yıldız ise tarih boyunca kurulan 16 büyük Türk devletini sembolize etmektedir.¹⁰ Bu görüşü ortaya atan ilk kişi 1969'da yazdığı kitap ile Akib Özbek'tir¹¹ ve Özbek'in bu yorumu resmî makamlarca da kabul görmüştür.¹² Bir diğer yorum ise güneşin etrafındaki 16 yıldızdan 9'unun Eski Türklerin sancaklarında kullandığı 9 tuğu, 7 yıldızın ise Anadolu Türklerinin sancaklarında kullandıkları 7 tuğu temsil ettiğidir.

Mitolojik olarak ise Güneş ve yıldızlar Eski Türkler'de önemli bir yer tutmaktaydı. Güneş, Hunlar ve Göktürkler döneminde hükümdarlık rumuzu olarak görülmekle birlikte Kutup Yıldızı ilk Türk topluluklarında Tengri'nin makamı olarak düşünülmekteydi.¹³

Cumhurbaşkanlığı forsu

Kullanım alanına göre çeşitli boyutlardaki Türk bayrağının sol üst köşesine cumhurbaşkanlığı armasının işlenmesi ile oluşturulan fors birçok farklı anlam taşımakta, tarihteki tüm Türk topluluklarını ve Türkiye'yi temsil etmektedir.

Mitolojik olarak incelendiğinde Ay'ın Maniheizm ve Budizm'i benimsemiş Uygur Kağanlığı döneminde Güneş'in yerine geçtiği ve tanrısal olarak çok daha güçlü anlamlar kazandığı görülmektedir. Uygur hükümdarlarının eski Tengri'nin yerine geçen Ay Tanrısı'nın verdiği kut üzerine hüküm sürdüklerine inanılırdı.¹⁴ Gazneliler ile başlayan ve günümüze kadar devam eden süreçte ise hilâl ve yıldız sembolü önem kazanmıştır. Özellikle Tuğrul Bey'in üzerinde hilâl ve yıldız bulunan paralar bastırması, Osmanlı İmparatorluğu'nun bayraklarında kullanması bu sembolün Türk tarihindeki yerini daha da güçlendirmiştir.¹⁵ Hilâl ve yıldız her ne kadar Gazneliler sonrasında önem kazanmışsa da Göktürkler döneminde basılan paralarda da bu motife rastlamak mümkündür.¹⁶

Güneş, Ay ve yıldızlara Türk tarihi boyunca yüklenilen kutsal anlam ve verilen önem bu simgelerin Türk bayrağı ve çeşitli resmî simgelerde yer almasını sağlamıştır.

Kullanımı

Fors, cumhurbaşkanının ikametgâhında ve ziyareti süresince bulunduğu yerlerde bayrak direğine çekilir, gece gündüz çekili kalır. Makam odasında ise çalışma masasının sol gerisine konur, içerisinde bulunduğu arabanın sol önünde ay yıldız bulunan kromajlı direğe çekilir.¹⁷

Yapısı

Türkiye Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun, 25 Ocak 1985 tarih ve 85/9034 numaralı "Türk Bayrağı Tüzüğü" kararının 27. maddesinde, forsun boyutları belirlenmiştir.

	Açıklama	Ölçü
Ay ve yıldız	A	Ayın dış çemberinin uçkurluğa uzaklığı
B	Ayın dış çemberinin çapı	G/2
C	Ayın dış ve iç çemberlerinin merkezleri arasındaki uzaklık	G/16
D	Ayın iç çemberinin çapı	G/2.5
E	Yıldız çemberinin ayın iç çemberinin uçkurluk yönünde ekseni kestiği noktaya uzaklığı	G/3
F	Yıldız çemberinin çapı	G/4
En	G	Forsun kısa kenarı
Boy	Ğ	Forsun uzun kenarı
Arma	H	Güneş merkezinin uçkurluğa uzaklığı
I	Güneş merkezinin üst kenara uzaklığı	G/5.3333
J	Güneş merkezindeki çemberin çapı	G/12.17656
K	Güneşin 8 kısa ışınlarının ucundan geçen çemberin çapı	G/7.557864
L	Güneşin 8 uzun ışınlarının ucundan geçen çemberin çapı	G/6
M	Küçük yıldız merkezlerinden geçen çemberin çapı	G/4.31872
N	Küçük yıldız (16 adet) çemberinin çapı	G/30
	P	Uçkurluk genişliği
Not	Ölçüler santimetre cinsindendir.

Cumhurbaşkanlığı forsundaki 16 devlet

Devlet	Kurucu	Hüküm yılları
Büyük Hun İmparatorluğu	Teoman	MÖ 220- MS 216
Batı Hun İmparatorluğu	Panu	MS 48-MS 216
Avrupa Hun İmparatorluğu	Balamir	375-469
Ak Hun İmparatorluğu	Aksuvar	420-552
Göktürk Kağanlığı	Bumin Kağan	552-745
Avar Kağanlığı	I. Bayan	565-835
Hazar Kağanlığı	Böri Şad	651-983
Uygur Kağanlığı	Kutluk Bilge Kül Kağan	745-1368
Karahanlı Devleti	Bilge Kül Kadir Han	840-1212
Gazne Devleti	Alp Tigin	962-1183
Büyük Selçuklu Devleti	Tuğrul	1040-1157
Harezmşahlar Devleti	Kutbeddin Muhammed	1097-1231
Altın Orda Devleti	Batu Han	1236-1502
Timur İmparatorluğu	Timur	1368-1501
Babür İmparatorluğu	Babür	1526-1858
Osmanlı İmparatorluğu	Osman Gazi	1299-1922

Galeri

Dosya:Defense.gov News Photo 981106-D-9880W-065.jpg|9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in arkasında yer alan Türk bayrağı ve Cumhurbaşkanlığı forsu Dosya:Burhanettin Yeşilyurt.jpg|11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün arkasında yer alan Cumhurbaşkanlığı arması Dosya:President Recep Tayyip Erdoğan.jpg|Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın makam odasının duvarında yer alan Cumhurbaşkanlığı arması Dosya:Secretary Tillerson Meets With Turkish President Erdogan in Ankara (32921677733).jpg|Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın, 69. Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı Rex Tillerson'ı kabulü sırasında arkada yer alan Cumhurbaşkanlığı arması Dosya:Recep Tayyip Erdoğan at Izmir, November 2021 (1).jpg|Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın konuşma yaptığı kürsüde bulunan Cumhurbaşkanlığı arması Dosya:TBMM açılış konuşmasında Cumhurbaşkanlığı Forsu.png|Mustafa Kemal Atatürk'ün 1937 yılında TBMM açılışını yaptığı sırada meclis binasında göndere çekili olan Cumhurbaşkanlığı forsu Dosya:Ataturk's Boat (6225342257).jpg|Atatürk'ün teknesinde asılı olan Cumhurbaşkanlığı forsu Dosya:Ataturk's Official Car (6225341763).jpg|Atatürk'ün makam aracında asılı olan Türk bayrağı ve Cumhurbaşkanlığı forsu